O Alto
A Barciela
A Foca
A Fonte do Torno
A Igrexa
A Polveira
Sigüeiro
O Valado
O Vintecatro
A BARCIELA
Benavente
A Caluba
Albeanas
A uns 13 km ao norte do centro histórico atópase a parroquia de San Andrés de A Barciela, cuxos límites coas parroquias do Concello son con Cesar ao Leste, Marantes ao Oeste e Enfesta ao Sur, tamén limita co Concello de Oroso polo Norte.
Históricamente formou parte do Concello de Enfesta ata 1962, ano no que se incorporou ao Concello de Santiago. Na mesma situación atópanse as parroquias de San Xoán de Fecha, Santa Cristina de Fecha, Grixoa, Verdía, Busto, Nemenzo, Marantes, Enfesta, Cesar, Carballal e Sabugueira.
A nivel de demarcación relixiosa, está adscrito ao Arciprestazgo de Bama e depende da diócese de Santiago.
Ten unha superficie de 4,84 km2 e un perímetro de 11,35 km no que se atopan as aldeas do Alto, A Barciela, Benavente, A Caluba, A Foca, A Fonte do Torno, A Igrexa, A Polveira, Sigüeiro, O Valado, O Vintecatro e Albeanas.
A orografía da parroquia destaca por estar regada polo río Tambre e ter unha altitude media duns 300m. Ademáis, como o resto da Casa do Concello, está situada a uns 260 m sobre o nivel do mar.
Segundo os datos do INE en 2021, A Barciela ten unha poboación de 326 habitantes, dos cales 155 son mulleres e 171 homes. Dita poboación concéntrase fundamentalmente na aldea de Sigüeiro, en contraste coas aldeas do Alto e A Foca actualmente deshabitadas.
A Barciela pódese acceder pola estrada N-550 que une A Coruña con Tui e pola AC-250, que une Lavacolla e Sigüeiro.
Distancias de San Andrés da Barciela á Catedral:
| 1911 | El Eco de Santiago | Días pasados se desbordó el río Tambre, en Sigüeiro, y arrasó los sembrados de varias fincas. Además destruyó un molino harinero del lugar de Barciela, en Enfesta. |
| 1917 | El Eco de Santiago | Para el próximo mes de Julio se inaugurará el nuevo templo parroquial de Barciela, cuyas obras fueron costeadas por el vecindario con la cooperación del prelado. |
| 1924 | El Eco de Santiago | El Ayuntamiento de Enfesta acuerda que la feria de ganado que venía efectuándose los días 24, en Barciela, se celebre en el Campo de Agualada en Marantes. |
| 1927 | La Voz de Galicia | Para arrendar una casa con destino a la escuela en la parroquia de Barciela tiene abierto un concurso el Ayuntamiento de Enfesta |
A Barciela ten patrimonio repartido, boa parte do mesmo está protexido e localizado polo PXOM (Plan Xeral de Ordenación Municipal). Este patrimonio é tanto relixioso coma civil.
O relixioso concéntrase no conxunto parroquial da igrexa de San Andrés e no cruceiro de pedra que ten en fronte. A igrexa de San Andrés data de 1917 e está construída en estilo modernista. De pranta rectangular, consta dunha fachada cun corpo central e dous laterais e colindante un cemiterio.
A porta ten un dintel, na súa parte superior hai unha ventá redonda e outras dúas nos laterais que permiten a entrada de luz ao interior. Ademáis das ventás nos corpos laterais da fachada. A igrexa coroase cun dobre campanario de arcos apuntados rematado por unha cruz sinxela e balaustradas na parte superior da fachada.
O Cruceiro da Igrexa sitúase a escasos metros da fachada principal da igrexa de San Andrés. Trátase dunha cruz de pedra tipo crucifixo que incorpora unha mesa de pedra sobre os tres chanzos da base. O seu varal é cilíndrico e ten un capitel ricamente decorado con escenas da Paixón.
Na mesma parroquia hai outros dous cruceiros de pedra, na zona de Albeanas, de titularidade privada.
A varios quilómetros da igrexa actual atópanse os restos dunha antiga igrexa medieval. Segundo os datos que se conservan esta sería a antiga igrexa parroquial da Barciela e os seus arredores ata a actualidade. En canto ao patrimonio civil, é destacable a presenza de elementos históricos como os Castros de Corela e Caluba ou as medorras.
O Castro da Corela datado da Idade do Bronce, conserva un recinto central rodeado en todo o seu perímetro por un parapeto, fronte a este hai un burato de considerable profundidade (6-8 m). As dimensións do recinto oscilan entre os 125 m e os 105 m. En 1987 realizáronse prospeccións que atoparon fragmentos cerámicos e ímbrices (tellas curvas).
O Castro da Caluba, tamén da Idade do Bronce está formado por un recinto oval rodeado por un parapeto de barro no seu perímetro, agás no sector norte-noroeste. Tamén está totalmente rodeado por un burato que no seu extremo noroeste foi escavado na rocha do substrato a unha profundidade de 1,80 m e cunha anchura de 4 m. A porta está orientada ao sureste e está flanqueada no seu lado leste por un bastión de considerable altura que sobresae sobre o terraplén.
Actualmente viuse afectado en cunetas e parapetos pola concentración parcelaria e edificacións próximas. Polo seu lado pasa o Camiño Inglés a Santiago.
As Medorras da Barciela. Como as mámoas, son construcións prehistóricas, probablemente da Idade do Bronce, e funerarias.
| ENTIDAD,C,250 | Lonxitude | Latitude |
| Conxunto Parroquial de Santo André de Barciela | 42.9644 | -8.4456 |
| Igrexa de Santo André de Barciela | 42.9640 | -8.4453 |
| Cruceiro no conxunto parroquial de A Barciela | 42.9644 | -8.4455 |
| Casa en A Igrexa de Barciela | 42.9642 | -8.4457 |
| Casa en Sigüeiro (Barciela) | 42.9658 | -8.4464 |
| Casa en O Valado (Barciela) | 42.9658 | -8.4458 |
| Igresario da Barciela | 42.9562 | -8.4378 |
| Castro da Coluba | 42.9604 | -8.4457 |
| Medorra nº1 da Barciela | 42.9574 | -8.4316 |
| Mámoa nº2 da Barciela | 42.9571 | -8.4309 |
| Castro da Corela (O Valado) | 42.9690 | -8.4519 |
En Barciela atópase a chamada Fonte do Inglés, que debe o seu nome a que por esa zona transcorre o Camiño Inglés a Santiago.
Asociación de Veciños “San Blas da Barciela”
(Lg Polveira Edif. Cristal, bloque III esquerda-baixo, A Barciela, 15884)
A 1 km da igrexa de San Andrés, atópase a localidade de Sigüeiro (concello de Oroso) onde se poden atopar todo tipo de servizos.
LUZ ELÉCTRICA EN ARÍNS
No Monte de Godos de San Martiño de Aríns, entre a vexetación do regato, os restos dunha pequena fábrica de luz que iluminaba a parroquia antes que o fixera o alumeado público municipal.
A principios do século XX, a electricidade chegou á zona urbana de Santiago, pero en moitas zonas rurais atrasouse. É o caso da parroquia de San Martiño de Aríns, na que o enxeño e a iniciativa dos veciños de tres aldeas: A Pena, Sanxuás e Lobio reuniunos para aproveitar a auga do Regato de Aríns. e construír un encoro co obxectivo de crear unha pequena central hidroeléctrica de baixa potencia. En 1966 levantaron un edificio de pedra que albergaba unha turbina que, aproveitando a forza motriz da auga, xeraba electricidade.
A coordinación e a planificación foi fundamental porque todos os días no verán era necesario abrir e pechar a cancela do encoro e activar o motor.
O encoro, duns 5 metros de profundidade, tamén serviu para que os nenos aprendan a nadar suxeitos cunha corda á cintura.
Nesta mesma parroquia e no mesmo regato, nunha zona máis baixa do seu curso, atópase o muíño particular de Baluja (A Cacharela), destinado á subministración de enerxía eléctrica a esta familia. Este proxecto é anterior e foi elaborado grazas á iniciativa dun emigrante retornado das Américas, que achegou a idea e os recursos económicos para poñelo en marcha.
Molino de Baluja. Sobre a porta conservanse as abrazadeiras que suxeitaban os postes de madeira que levaban a luz eléctrica.
Lugar onde estaba colocada a turbina dentro do muiño de Baluja.
A FÁBRICA DA LUZ DE FECHA E FOUCELLAS
Unha cova próxima á Central Eléctrica de San Xoán de Fecha serviu de agocho para Benigno Andrade García “Foucellas”, un dos guerrilleiros máis famoso da resistencia antifranquista en Galicia.
Seguindo o curso do río Tambre dende Ponte Albar pola marxe esquerda desfrutamos dunha flora e orografía espectaculares, incluíndo unha pequena fervenza ata chegar a onde está situada a fábrica da luz en Fecha, limitando co Concello de Trazo.
En 1895 Miguel Bruzos, veciño da zona solicitou o permiso para construír unha pequena central de xeración de electricidade de oito metros cúbicos. En 1991 pasou a ser propiedade de Fenosa e foise ampliando ata os 12.482.362 quilovatios hora ano en 2020, xa con Naturgy como propietaria.
Pero este fermoso enclave cobra tamén relevancia histórica por servir de agocho ao célebre guerrilleiro antifranquista Benigno Andrade García (1908-1952), máis coñecido por “Foucellas”, alcume derivado da súa aldea de orixe “As Foucellas” na parroquia de Cabrui (concello de Mesía).
Foucellas, para algúns heroe, para outros bandoleiro, rematou sendo detido e condenado a morte o 7 de agosto de 1952. Pero antes deste tráxico final, Foucellas estivo dezaseis anos fuxindo e agochándose no monte, burlando a represión franquista e é aquí onde cobra protagonismo a minicentral de Fecha.
A historia contada por Carmen García, veciña da zona e filla do encargado da minicentral que se criou na Fábrica da luz recolle a existencia na marxe dereita do río, disimulada entre as rochas, da Cova das Ovellas, tamén coñecida como Cova de Foucellas en referencia a Benigno García. Antes de servir de acubillo para guerrilleiros, ese monte onde está a cova era un refuxio para as ovellas, por iso os veciños lle chamaban “Monte da Corte das Ovellas”.
O pai de Carmen, que casualmente tamén se apelidaba García, levaba o control da minicentral naquela época. Así, cada vez que a Garda Civil chegaba á Fábrica da luz buscando ao guerrilleiro pois foran informados da súa presenza na zona, o seu pai contestáballes: “claro que hai un García por aquí, eu son García”, axudando así ao guerrilleiro para manterse oculto. Ademais do pai de Carmen, tamén os veciños, especialmente as mulleres da zona, lle proporcionaban comida e axuda en todo o que precisase.
A particularidade da cova radica en que desde alí divisábase a casa de tres plantas do encargado da minicentral e, desde o balcón da mesma, tamén eran visibles os sinais luminosos que se intercambiaban cos guerrilleiros que estaban na cova. Por iso, cando a Garda Civil se presentaba alí, ben sexa preguntando polo guerrilleiro, ou ben quedándose a durmir (na época non había na zona outra pousada onde pasar a noite), o pai de Carmen acendía todas as luces da casa, para que na cova soubesen cal era a situación – “Alí a luz era barata”- coméntanos con ironía Carmen García aos seus 93 anos de sabedoría.
Agradecemos a súa colaboración narrándonos a historia e facilitándonos as fotos de 1961 da minicentral que segue en pé, e da casa do encargado que neste momento xa non existe.