Beneficios para a saúde. Consumir produto local supón múltiples beneficios para a nosa saúde e a da nosa familia, porque gañamos en calidade do que mercamos e porque a frescura dos alimentos está garantida de modo natural e non en cámaras de conservación durante días e días. As propiedades organolépticas dos alimentos son moito mellores que as de produtos que nos veñen de moi lonxe e fóra de tempada, que non poden competir moitas veces en sabor, cor ou olor. Ademais, o produto local conserva mellor as propiedades nutricionais orixinais, madura de xeito natural e non depende de conservantes artificiais coma o xénero que chega dende mercados foráneos. Isto redunda nun consumo máis saudable, sostible e respectuoso co medio ambiente. Algúns científicos relacionan a dieta atlántica coa maior lonxevidade da nosa poboación, en comparación con outros lugares da península.
Os grelos da Peregrina, o mel, o pan de fariña tradicional e sementes, son só un exemplo de súperalimentos autóctonos de proximidade que podemos atopar nos mercados locais, o que nos permitirá coidar a nosa saúde e degustar produtos de excelente calidade ao mesmo tempo.
O comercio de proximidade, tal e como sinala o Instituto Galego do Consumo, é máis respectuoso co medio ambiente, reduce os desprazamentos en coche e a contaminación ambiental. Se mercamos no comercio local poderemos consumir máis produtos de tempada cando a súa calidade sexa óptima e a mellor prezo, ademais de que estaremos apoiando os produtores e comerciantes locais, o que repercutirá na mellora da economía da nosa zona. Pode parecer un xesto pequeno, pero coa nosa compra tamén estamos contribuíndo a que as futuras xeracións desfruten de produtos de alta calidade, á conservación da paisaxe e á riqueza natural da nosa contorna. Nos mercados locais podemos atopar produtos hortícolas, carnes en fresco con múltiples elaboracións, pan, mel, cosméticos, conservas, e moitos máis que iremos descubrindo, co valor engadido que supón a súa calidade, a diferenciación, a excelente materia prima autóctona e a dinamización dos sectores produtivos locais en xeral
Fixar poboación no rural é un obxectivo que non sempre é doado de acadar pero se as persoas que optan por residir nas nosas aldeas teñen un medio de vida estable e en condicións dignas será máis doado que tomen esta saída laboral. Por iso, atopar mercado e vías de distribución estable para os seus produtos é fundamental. Se ademais temos en conta o desenvolvemento de novas canles de comercialización, por exemplo a venda en liña, conseguimos que se amplíen os mercados e, polo tanto, máis consumidores poidan desfrutar de produtos de proximidade sen que a distancia sexa unha barreira á hora de mercar. Poder vivir e traballar no rural contribúe a frear o despoboamento, que o rural non sexa só un lugar de vacacións ou descanso en momentos puntuais ao longo do ano. Que os habitantes das nosas aldeas queiran quedar a traballar e a vivir no rural tamén depende de nós. Podemos axudarlles mercando produtos de horta, apícolas, cárnicos, vinícolas, cosméticos…, pero tamén visitando a contorna, aproveitando recursos turísticos locais, gastronomía, aloxamentos, feiras, e múltiples posibilidades máis que están moi preto.
Conservación do medio rural e do patrimonio natural é o que se consegue se somos capaces de fixar poboación nas nosas aldeas e vilas, xa que as persoas que viven nelas, ademais de producir, conservan o medio no que viven, coidan os camiños, as superficies de cultivo e o monte e contribúen a que se manteña a riqueza natural e a flora e fauna autóctonas. Ademais, co seu traballo diario, frean o avance da maleza e o abandono de terras, polo que prestan un servizo fundamental para a conservación do noso patrimonio natural.
Reducir a pegada de carbono, as emisións derivadas do transporte, envasado e comercialización do produto final, é un obxectivo que se consegue máis facilmente cando consumimos produtos de proximidade, xa que os puntos de venda están preto e se reduce o tempo entre a recolleita e o consumo final, esixen moito menos embalaxe, menos conservación, transporte e distribución final. Desta maneira, conseguimos que nos nosos mercados haxa produtos de alta calidade, con menor impacto no medio. De feito, ademais da alta demanda de produtos ecolóxicos, a tendencias do mercado parece indicar que o consumidor está a optar por esta vía que supón mercar tendo en conta a redución da pegada de carbono. De feito, xa é unha cuestión que se empeza a ver tanto en campañas de publicidade, como no etiquetado dalgúns produtos. O consumo de proximidade, polo tanto, parece unha opción moi recomendable. Neste sentido, investigadores da USC afirman que a dieta atlántica xera unha pegada de carbono mínima. Recomenda o consumo de produtos de tempada e de proximidade, polo que é, ademais de saudable, sostible co medio.
Conservación do patrimonio inmaterial: cando saboreamos os primeiros pementos da tempada, os tomates da horta, a tortilla con patacas novas, os cogomelos no outono, un queixo do país con marmelo, o pan fresco, un bo cocido, unha empanada, o polbo á feira acompañado de bo viño, unha carne asada, un biscoito…., entre outras moitas cousas, trasladámonos á nosa infancia, a esas potas fervendo o día da festa, a esas roscas da romaría…, por non falar do cheiro das castañas asadas que perfuma as rúas do Casco Vello no inverno, ou o fume que anuncia o churrasco e as sardiñadas por San Xoán, ou esa queimada que escorrenta os malos espíritos e purifica as almas ao calor das brasas. Que lle imos facer? Somos felices comendo. En Galicia non hai celebración sen comida e sen bebida. A gastronomía e o noso particular xeito de alimentarnos forman parte da nosa identidade.
A calidade dos produtos autóctonos é ben coñecida por nós e por quen nos visita, dentro e fóra do país, e é algo que nos diferenza. Para manter este potencial é preciso apoiar o noso produto, ben mercando, ben visitando a hostalaría local, coñecendo a orixe do que consumimos e a quen nos vende, pagando un prezo xusto sen apenas intermediarios. É importante recoñecer e valorar o esforzo dos nosos produtores por achegarnos a máxima calidade. Se queremos manter vivo o rural e desfrutar de boa comida, e transmitirlle estes valores e estes sabores aos nosos descendentes, merquemos produto de proximidade!
A FÁBRICA DA LUZ DE FECHA E FOUCELLAS
Unha cova próxima á Central Eléctrica de San Xoán de Fecha serviu de agocho para Benigno Andrade García “Foucellas”, un dos guerrilleiros máis famoso da resistencia antifranquista en Galicia.
Seguindo o curso do río Tambre dende Ponte Albar pola marxe esquerda desfrutamos dunha flora e orografía espectaculares, incluíndo unha pequena fervenza ata chegar a onde está situada a fábrica da luz en Fecha, limitando co Concello de Trazo.
En 1895 Miguel Bruzos, veciño da zona solicitou o permiso para construír unha pequena central de xeración de electricidade de oito metros cúbicos. En 1991 pasou a ser propiedade de Fenosa e foise ampliando ata os 12.482.362 quilovatios hora ano en 2020, xa con Naturgy como propietaria.
Pero este fermoso enclave cobra tamén relevancia histórica por servir de agocho ao célebre guerrilleiro antifranquista Benigno Andrade García (1908-1952), máis coñecido por “Foucellas”, alcume derivado da súa aldea de orixe “As Foucellas” na parroquia de Cabrui (concello de Mesía).
Foucellas, para algúns heroe, para outros bandoleiro, rematou sendo detido e condenado a morte o 7 de agosto de 1952. Pero antes deste tráxico final, Foucellas estivo dezaseis anos fuxindo e agochándose no monte, burlando a represión franquista e é aquí onde cobra protagonismo a minicentral de Fecha.
A historia contada por Carmen García, veciña da zona e filla do encargado da minicentral que se criou na Fábrica da luz recolle a existencia na marxe dereita do río, disimulada entre as rochas, da Cova das Ovellas, tamén coñecida como Cova de Foucellas en referencia a Benigno García. Antes de servir de acubillo para guerrilleiros, ese monte onde está a cova era un refuxio para as ovellas, por iso os veciños lle chamaban “Monte da Corte das Ovellas”.
O pai de Carmen, que casualmente tamén se apelidaba García, levaba o control da minicentral naquela época. Así, cada vez que a Garda Civil chegaba á Fábrica da luz buscando ao guerrilleiro pois foran informados da súa presenza na zona, o seu pai contestáballes: “claro que hai un García por aquí, eu son García”, axudando así ao guerrilleiro para manterse oculto. Ademais do pai de Carmen, tamén os veciños, especialmente as mulleres da zona, lle proporcionaban comida e axuda en todo o que precisase.
A particularidade da cova radica en que desde alí divisábase a casa de tres plantas do encargado da minicentral e, desde o balcón da mesma, tamén eran visibles os sinais luminosos que se intercambiaban cos guerrilleiros que estaban na cova. Por iso, cando a Garda Civil se presentaba alí, ben sexa preguntando polo guerrilleiro, ou ben quedándose a durmir (na época non había na zona outra pousada onde pasar a noite), o pai de Carmen acendía todas as luces da casa, para que na cova soubesen cal era a situación – “Alí a luz era barata”- coméntanos con ironía Carmen García aos seus 93 anos de sabedoría.
Agradecemos a súa colaboración narrándonos a historia e facilitándonos as fotos de 1961 da minicentral que segue en pé, e da casa do encargado que neste momento xa non existe.
LUZ ELÉCTRICA EN ARÍNS
No Monte de Godos de San Martiño de Aríns, entre a vexetación do regato, os restos dunha pequena fábrica de luz que iluminaba a parroquia antes que o fixera o alumeado público municipal.
A principios do século XX, a electricidade chegou á zona urbana de Santiago, pero en moitas zonas rurais atrasouse. É o caso da parroquia de San Martiño de Aríns, na que o enxeño e a iniciativa dos veciños de tres aldeas: A Pena, Sanxuás e Lobio reuniunos para aproveitar a auga do Regato de Aríns. e construír un encoro co obxectivo de crear unha pequena central hidroeléctrica de baixa potencia. En 1966 levantaron un edificio de pedra que albergaba unha turbina que, aproveitando a forza motriz da auga, xeraba electricidade.
A coordinación e a planificación foi fundamental porque todos os días no verán era necesario abrir e pechar a cancela do encoro e activar o motor.
O encoro, duns 5 metros de profundidade, tamén serviu para que os nenos aprendan a nadar suxeitos cunha corda á cintura.
Nesta mesma parroquia e no mesmo regato, nunha zona máis baixa do seu curso, atópase o muíño particular de Baluja (A Cacharela), destinado á subministración de enerxía eléctrica a esta familia. Este proxecto é anterior e foi elaborado grazas á iniciativa dun emigrante retornado das Américas, que achegou a idea e os recursos económicos para poñelo en marcha.
Molino de Baluja. Sobre a porta conservanse as abrazadeiras que suxeitaban os postes de madeira que levaban a luz eléctrica.
Lugar onde estaba colocada a turbina dentro do muiño de Baluja.